Voorkeursrecht

Om verkoop aan de overheid te stimuleren, kan een voorkeursrecht worden opgelegd door de overheid zoals opgenomen in de Omgevingswet. Daarvoor is de Wet voorkeursrecht gemeenten opgesteld. De wet dient om overheden een betere positie te geven op de grondmarkt. Ook hier geldt dat de grond vervolgens kan worden aangekocht en door de overheid zelf kan worden ontwikkeld of kan worden doorverkocht, waarna de ontwikkeling al dan niet in samenwerking met de overheid wordt bewerkstelligd. Wanneer er door middel van een besluit bepaald is dat op een deel of het gehele grondgebied een voorkeursrecht is gelegd, dan dient de grondeigenaar de grond bij verkoop eerst aan te bieden bij de overheid. Dit betekent niet dat de grondeigenaar op dat moment verplicht is te verkopen. Het voorkeursrecht kan enkel gelegd worden op gronden die volgens ruimtelijke plan, zoals een omgevingsplan, een niet-agrarische bestemming/functie hebben en een andere bestemming/functie heeft dan het reeds aanwezige gebruik. Ook een omgevingsvisie, masterplan of een nadere toelichting voor een toebedachte verandering van gebruik bij het besluit kan dienen als onderbouwing voor het leggen van het voorkeursrecht op percelen. Het vestigen van een voorkeursrecht kan ervoor zorgen dat zelfstandig ontwikkelingen door de markt zonder overheid niet of moeizamer tot ontplooiing komen.

Lees hier meer over voorkeursrecht.

Onteigening

Onteigening kan volgen op aankoop waarbij de overheid zelf wil ontwikkelen, maar kan ook in samenwerking plaatsvinden. De overheid maakt dan afspraken en committeert zich aan de samenwerking zodat het onteigeningsinstrument kan worden ingezet. Na onteigening kunnen de gronden worden doorgelegd.

Onder de Omgevingswet is de onteigeningsprocedure fundamenteel gewijzigd. Onder de Omgevingswet toetst de bestuursrechter hierbij onder meer: of de regels voor de administratieve procedure goed zijn gevolgd (strijd met het recht), er voldoende onderhandelingen met de eigenaar (en eventueel de overige gebruikers) heeft plaatsgevonden (noodzaakcriterium) en of de eigenaar bereid en in staat is om de gewenste ontwikkeling zelf te realiseren (noodzaakcriterium). Als wordt geoordeeld dat er aan alle vereisten is voldaan dan wordt er een onteigeningsbeschikking genomen. Na afronding van de administratieve fase waarin het eigendom overgaat, ligt de weg naar de volgende stap vrij voor de overheid: de gerechtelijke procedure waarin alleen de omvang van de schadeloosstelling centraal staat.

Lees hier meer over onteigening.

Gedoogplicht

Eigendomsregulering zag in het verleden vooral toe op ondergrondse infrastructuur, zoals kabels en leidingen, maar kan ook van toepassing zijn op bovengrondse infrastructuur zoals stations, bovengrondse leidingen, masten, molens, palen. Onder de Omgevingswet zijn alle gedoogplichten opgenomen in het publiekrecht. Hierdoor kan het bevoegd gezag bij gedoogplichtbeschikking een gedoogplicht opleggen. De oplegging van een gedoogplicht is niet mogelijk als de belangen van de rechthebbenden onteigening vorderen. Uit de jurisprudentie kunnen criteria worden afgeleid. Deze komen er in grote lijnen op neer dat de rechter een vergelijking maakt tussen de oppervlakte van de gronden waarop de gedooglicht rust, in relatie tot de oppervlakte van de gronden waarover de rechthebbende ter plaatse kan beschikken. Ook kijkt de rechter naar de invloed van de belemmering op de bruikbaarheid van het overblijvende.

Lees hier meer over gedoogplicht.